Overslaan en naar de inhoud gaan

Alpenwatersalamander Ichthyosaura alpestris

Foto: Henk van Woerden

Indeling

Salamandridae [familie]
Ichthyosaura [genus] (1/1)
alpestris [soort]

Beschrijving

De alpenwatersalamander is een middelgrote watersalamander. De lengte (inclusief staart) van de mannetjes is 7,5-8,5 cm, van de vrouwtjes 8-10 cm, met uitschieters naar 12 cm. Het gewicht van de mannetjes is 2,5-3,0 g, van de vrouwtjes 3,5-4,5 g. (Berger & Günther 1996).

De onderzijde is bij beide geslachten helderoranje zonder vlekken. De keel is normaal ongevlekt, maar incidenteel kunnen ook kleine zwarte vlekjes aanwezig zijn (Van Delft & Van Hoof 1999). De rugzijde van lichaam en staart is blauwgrijs, vaak met een zwarte marmering. Vrouwtjes zijn fletser dan mannetjes en hebben vaak een bruingroene marmering op de rug, die vooral bij dieren in landfase opvalt. Bij dieren in landfase is soms ook een dunne oranje streep op de rug zichtbaar. De huid is korrelig van structuur.

Bij mannetjes loopt een wittige band met zwarte vlekjes vanaf de kaken via de flanken tot aan de staartbasis. Op de overgang van deze band naar de oranje buikzijde is in de paartijd een helderblauwe flankstreep tussen de voor- en achterpoten aanwezig. Ook bij vrouwtjes kan de met vlekjes bedekte band aanwezig zijn, maar altijd veel minder opvallend dan bij mannetjes. De enkele millimeters hoge rugkam van het mannetje heeft een gladde rand en is vuilwit tot gelig met zwarte blokjes.

De larven worden maximaal 6 cm lang en zijn donkerbruin tot zwart. Hun staart is over vrijwel de gehele lengte even hoog. Deze eindigt vrij abrupt, maar vaak is een klein puntje aanwezig. De staart is bedekt met talrijke kleine, onregelmatige donkere vlekjes. Na de metamorfose hebben de 4-6 cm lange jongen een iets fletsere kleur dan volwassen dieren en soms een oranje rugstreep.

Afhankelijk van het ontwikkelingsstadium zijn de eieren uniform beige tot bruin of enigszins tweekleurig en hebben een doorsnede van 1,4-2,4 mm. Het doorzichtige omhulsel is rond tot ovaal en ongeveer 2,5 bij 3,2 mm groot. Dit omhulsel kan kort voor het uitkomen afmetingen van 4 bij 5 mm bereiken (Grillitsch et al. 1983; Annemarie van Diepenbeek pers. med.).

Herkenning

Een volwassen alpenwatersalamander is door de ongevlekte buik gemakkelijk van de andere Nederlandse watersalamanders te onderscheiden. Door de donkere bovenzijde en de oranje buik lijkt de soort nog het meest op een kamsalamander maar die heeft vrijwel altijd grote, grillige zwarte vlekken op de buik. Onvolwassen kamsalamanders kunnen echter een ongevlekte buik hebben en dan is verwarring mogelijk (Creemers 1999a, Grosse & Günther 1996). Minder gemakkelijke kenmerken zoals de structuur van de huid, de lichaamsverhoudingen en de kleur van de buik kunnen dan toch uitkomst bieden. Kamsalamanders worden groter en de mannetjes hebben tijdens de voortplanting een veel hogere en duidelijk getande rugkam, die bij de overgang van rug naar staart onderbroken is. Het oranje op de buikzijde is bij de kamsalamander geliger dan bij de alpenwatersalamander.

De larven van de alpenwatersalamander onderscheiden zich van andere salamanderlarven onder meer door de sterker afgeronde staartpunt en de over vrijwel de gehele lengte even hoge staart. Door hun donkere pigment lijken ze nog het meest op de larven van de kamsalamander. Deze hebben echter veel langere tenen en een staart met ronde zwarte stippen en een draadje aan de punt. Larven van de kleine watersalamander en vinpootsalamander zijn veel lichter gepigmenteerd.

Eieren in een laat ontwikkelingsstadium zijn van die van de kleine watersalamander en vinpootsalamander te onderscheiden: ze zijn iets groter en het embryo wordt donkerder. Kamsalamandereieren zijn groter en lichter van kleur dan de eieren van de alpenwatersalamander.

Zie ook de determinatiesleutels in Van Diepenbeek & Creemers (2006).

Bron

Auteur(s)

Delft, J.J.C.W. van

Publicatie

  • Creemers, R.C.M. & J.J.C.W. van Delft 2009. De amfibieĆ«n en reptielen van Nederland. Nederlandse Fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.